Dziś obchodzimy 102. rocznicę powstania Polskiego Czerwonego Krzyża. Przez ponad wiek PCK wspierał wszystkich potrzebujących w czasach wojny i pokoju, a także klęsk żywiołowych.
Podczas I wojny światowej na terenie zaboru rosyjskiego inicjatywę ratowania rannych Polaków, walczących zarówno w armii rosyjskiej, a także niemieckiej i austriackiej, podjęła księżna Franciszka Paula Korybut Woroniecka. Za pozwoleniem przedstawiciela Rosyjskiego Czerwonego Krzyża A. J. Guczkowa, powstała myśl o powołaniu Polskiego Komitetu Pomocy Sanitarnej. Do zadań Komitetu należało organizowanie szpitali, zbieranie bielizny dla rannych i szkolenie kobiet. Komitet rozbudowywał swoje oddziały w zależności od zakresu działalności i potrzeb społecznych. PKPS starał się o zachowanie odrębności zarówno pod względem działań jak i odznak oraz symboli dla oznakowania miejsc i osób te działania realizujących. Subwencja uzyskiwana od strony rosyjskiej pozwalała na zaopatrzenie szpitali w bieliznę, materiały opatrunkowe i artykuły żywnościowe. Na dworcach kolejowych powstawały punkt odżywcze i opatrunkowe, tworzono także pociągi sanitarne. Na terenie samej Warszawy funkcjonowało 21 szpitali. PKPS miał swoje agendy zarówno w Mińsku (Białoruskim) jak i w Moskwie.
Fot. Zdjęcie działaczy organizacji czerwonokrzyskich przed szpitalem garnizonowym w Krakowie 1914 r., archiwum PCK
Na terenie zaboru pruskiego zezwolono na utworzenie Komitetu Niesienia Pomocy Rodakom w Królestwie. Organizowano kuchnie ruchome na stacjach kolejowych, wydawano gorące napoje i posiłki jeńcom i rannym żołnierzom polskim. W lutym 1915 r. zezwolono na utworzenie instytucji pod nazwą Poznański Komitet Ratunkowy. W związku z przesuwaniem się frontu, władze niemieckie wyraziły zgodę na utworzenie Rady Głównej Opiekuńczej, która nie miała prawa prowadzenia działalności sanitarne medycznej. Środki finansowe i materialne pochodziły od Polaków z Wielkopolski (ok. 2 mln rubli).
Fot. Zdjęcie działaczy czerwonokrzyskich wraz z arcyksięciem Franciszkiem Salwatorem – generalnym inspektorem Czerwonego Krzyża w szpitalu garnizonowym w Krakowie, Archiwum PCK
W zaborze austriackim od 1918 r. rozpoczęło działalność Krajowe Stowarzyszenie Mężczyzn i Dam Czerwonego Krzyża w Galicji. Jego siedzibą był Lwów, a prezesem książę Paweł Sapieha. Głównym zadaniem Stowarzyszania było organizowanie pomocy dla rannych i chorych żołnierzy oraz ludności cywilnej w czasie I wojny światowej. W Krakowie otwarto Dworcową Stację Opatrunkową, która w pierwszym okresie działań wojennych była centralnym punktem pomocy medycznej w mieście. Zadaniem stacji było udzielanie pierwszej pomocy rannym i chorym przywożonym z pola walki, zmienianie opatrunków, przewożenie ciężej rannych do miejscowych szpitali, ewentualnie kierowanie ich do dalszego transportu w głąb monarchii.
Fot. Paweł Sapieha wraz z małżonką i członkami zarządu w biurze na ul. Basztowej 6, fot. za Nowości Ilustrowane 1916 r.
W 1912 r. w Krakowie powstało stowarzyszenie Samarytanin Polski, powołane z myślą o kształceniu kadr sanitarnych dla potrzeb polskiego zrywu narodowego. Jego inicjatorem był dr Bolesław Wicherkiewicz, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Samarytanin Polski objął opieką sanitarno-medyczną Legiony Polskie. Połączył się on z Komitetem Lekarskim w Krakowie, do którego z kolei dołączyli młodzi krakowscy medycy zaangażowani w Strzelecki Czerwony Krzyż. Samarytanin Polski przeszkolił tysiące sanitariuszek, sanitariuszy i pielęgniarek, które zasiliły legionowe lazarety i szpitale.
W czasie I wojny światowej Samarytanin organizował własne szpitale, gromadził środki finansowe, materiały sanitarne oraz sprzęt medyczny. Prowadził także akcje szkoleniowe, tworzył w prywatnych domach specjalne lazarety dla chorych i rannych oraz schroniska dla niezdolnych do dalszej służby legionistów.
Pod koniec I wojny światowej (2 lutego 1918 r.), podczas swojego pobytu w Stanach Zjednoczonych, Helena Paderewska powołała do życia Polski Biały Krzyż, którego celem było niesienie pomocy rannym Polakom walczącym w trzech armiach – rosyjskiej, austriackiej i niemieckiej. Organizacja ta, na początku swego istnienia działała na terenie Stanów Zjednoczonych, gdzie pielęgniarki – ochotniczki gromadziły materiały, ubrania dla żołnierzy walczących w kraju oraz ochotników armii tworzonej we Francji (bieliznę, swetry, materiały opatrunkowe, skarpety, mydło, tytoń). Szczególną opieką Polski Biały Krzyż otaczał rodziny ochotników zwłaszcza w sytuacji śmierci lub kalectwa ojca rodziny.
Drugim celem statutowym stowarzyszenia, z którego Biały Krzyż stał się szczególnie znany, było szerzenie kultury i oświaty, rozbudzanie postaw patriotycznych oraz świadomości narodowej i obywatelskiej wśród żołnierzy polskich służących w armiach zaborczych, a po zakończeniu I wojny światowej wśród żołnierzy służby zasadniczej Wojska Polskiego.
Po przyjeździe do Polski w 1918 r. Helena Paderewska założyła w kraju Polski Biały Krzyż (PBK), którego została prezesem. Różnice pomiędzy PBK a PCK wyjaśnia sama Helena Paderewka w jednej z książek podsumowujących jej działalność społeczną:
„Kolizyj z utworzonym niemal równocześnie w Polsce Czerwonym Krzyżem nie było żadnych, gdyż Czerwony Krzyż zajmował się pogotowiem na czas wojny i rannymi w wojnie, jak i ich rodzinami, a Polski Biały Krzyż opieką nad żołnierzem w ogóle, gdy był zdrowym i aby go utrzymać w zdrowiu, aby go w pełnej miłości i poświęceniu dla sprawy utrzymać, na duchu podnieść, oświecić i z obowiązkami obywatelskimi zapoznać”.
W okresie międzywojennym PBK rozwijał się, prowadził szpitale, hurtownie, gospody, biblioteki żołnierskie, organizował kursy zawodowe. W 1936 r. został uznany za stowarzyszenie wyższej użyteczności. W czasie II wojny światowej Niemcy dokonując likwidacji organizacji społecznych, przekazali częściowo majątek Polskiego Białego Krzyża na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Polski Biały Krzyż rozwiązany został rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1946 r., a jego majątek został przekazany Towarzystwu Przyjaciół Żołnierza.
18 stycznia 1919 r. na posiedzeniu w Hotelu Bristol w Warszawie, pod honorowym przewodnictwem Heleny Paderewskiej oraz gen. Zdzisława Horyńskiego – ówczesnego szefa służby sanitarnej w odradzającym się Wojsku Polskim, rozpoczął się zjazd nadzwyczajny. W trakcie trwających trzy dni obrad dokonano oceny dotychczasowego dorobku organizacji niosących pomoc żołnierzom. W wyniku obrad postanowiono utworzyć narodową organizację Czerwonego Krzyża pod nazwą Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża.
Ustanowiony przez rząd polski Komisarz do spraw Polskiego Czerwonego Krzyża, Władysław hr. Tyszkiewicz, zwołał na dzień 27 kwietnia pierwsze zebranie członków Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża na którym zatwierdzono statut i wybrano Komitet Główny. 4 maja 1919 r. wybrano pierwszy zarząd: prezesem został książę Paweł Sapieha, wiceprezesem Helena Bisping, drugim wiceprezesem Julia Przyjemska, sekretarzem Stanisław Godlewski, skarbnikiem Edward Boniecki.
Fot. Statut Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża, 1919 r.
14 lipca 1919 r. Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża uznane zostało przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, a 16 września tego samego roku przyjęte zostało do Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża.
Fot. Dokument MKCK uznający Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża za stowarzyszenie krajowe
Paweł Jan Sapieha został pierwszym prezesem Komitetu Głównego Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża (4.05.1919 – 7.08.1919). Był liderem nowo powstałego stowarzyszenia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Już od 1913 r. Sapieha działał na rzecz społeczeństwa, początkowo jako prezes Krajowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża Mężczyzn i Dam w Galicji z siedzibą we Lwowie. W związku z wybuchem I Wojny Światowej priorytetowym zadaniem stowarzyszenia Sapiehy było przygotowanie i urządzenie licznych szpitali i punktów opatrunkowych Czerwonego Krzyża.
Wraz z przesuwającym się frontem nazewnictwo organizacji czerwonokrzyskich w Małopolsce ulegało zmianom i jego nazwy brzmiały kolejno: Galicyjskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża we Lwowie, Krajowego Stowarzyszenie Czerwonego Krzyża dla Galicji z siedzibą we Lwowie. Prezesem tych organizacji w różnym okresie ich trwania był cały czas książę Sapieha. Jednym z pierwszych rozkazów Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej było powołanie w dniu 26 listopada 1918 r. Krajowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża dla Galicji. Podczas walk toczących się w tym okresie we Lwowie Towarzystwo przystąpiło natychmiast do organizacji szpitali oraz stacji ratunkowych. Po ogłoszeniu niepodległości Polski i jej uznania przez mocarstwa zachodnie powstała konieczność zjednoczenia organizacji z trzech zaborów w jedną organizację czerwonokrzyską – Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża, na czele którego początkowo również stanął Sapieha.
W czasie I wojny światowej gromadzeniem informacji o losach jeńców wojennych oraz odnotowywaniem straty wśród żołnierzy zajmowała się Rada Główna Opiekuńcza. Rodziny zaginionych rozpaczliwie poszukiwały informacji o swoich bliskich. Niestety z powodu dezorganizacji w armii, m.in. braku poczty polowej, sekcja pomocy jeńcom miała utrudnioną pracę. W związku z wieloma problemami z jakimi borykała się Rada, w grudniu 1918 r. rozpoczęła pracę (początkowo nieformalna) służba informacyjno-wywiadowcza, zbierająca dane na temat rannych, chorych i poległych żołnierzy. Tworzyły ją dwie studentki Uniwersytetu Warszawskiego: Irena Hebdzyńska i Maria Przyborowska. Początkowo Sekcja działała pod szyldem stowarzyszenia pomocy humanitarnej Sanitariusz Polski i tworzono ją z myślą o włączeniu w struktury przyszłej organizacji Polskiego Czerwonego Krzyża. Opracowano wówczas metody pracy na wzór już istniejących Narodowych Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, które przetrwały do dzisiejszych czasów. W 1919 r., do nowo powstałego Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża od razu przyłączono Sekcję Informacyjno-Wywiadowczą.
Ruch Młodzieży PCK
Młodzież PCK to ruch młodzieżowy PCK, który skupia wolontariuszy i młodych działaczy społecznych i jest integralną częścią Stowarzyszenia od prawie stu lat.
Z inicjatywy generała Józefa Hallera, Prezesa Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża w latach 1921-1926, niedługo po powstaniu organizacji zaczęto organizować ruch młodzieżowy.
Głównym hasłem przyświecającym działaniom młodzieży było „Miłuj Bliźniego”.
- Fot. Myśli Przewodnie Młodzieży Czerwonego Krzyża, 1925 r, Fot. MOO PCK
- Fot. Dekalog Kół Młodzieży Czerwonego Krzyża z 1925 r.
Ruch młodzieżowy PCK miał przed II wojną światową 7 484 kół zrzeszających 446 895 uczniów szkół powszechnych i średnich.
Początkowo praca opiekunów oraz członków szkolnych kół PCK polegała na promowaniu higieny, samopomocy koleżeńskiej, opiece nad grobami poległych żołnierzy, a także na rozwijaniu korespondencji międzyszkolnej i międzynarodowej. Z biegiem lat zakładano świetlice, organizowano place gier i zabaw, podjęto akcje dożywiania w szkołach wiejskich, zbierano fundusze na zakup odzieży i żywności dla najbiedniejszych. Na kilka lat przed wybuchem II wojny światowej rozpoczęto masowe szkolenie sanitarne dla młodzieży, co przyniosło doskonałe rezultaty w czasie wojny i okupacji. Ogólna liczba kół PCK na terenie kraju w 1939 r. wynosiła 9 024, a ogólna liczba członków wynosiła 763 866.
W okresie II wojny światowej ok. 150 wolontariuszy ze szkolnych Kół PCK zbierało materiały ewidencyjne o ofiarach wojny.
W okresie okupacji młodzież szkolna stanowiła 80% wolontariuszy Biura Informacyjnego Czerwonego Krzyża, zajmując się gromadzeniem faktów o stratach wojennych w ludziach.
Podczas obchodów 50-lecia istnienia, PCK miał 5 mln członków, w tym około 2 mln 750 tys. uczniów.
W latach 70-tych minionego stulecia ogólna liczba Szkolnych Kół PCK wynosiła ok. 29 tys., a działalnością Stowarzyszenia było objętych 90% szkół na terenie kraju oraz ok. 40% ogółu młodzieży szkolnej.
Komitet Pań / Rada Pań przy PCK
W 1921 r. powołany został Komitet Pań, który w 1939 r. założył Komitet Działaczek Społecznych PCK. Komitet przygotowywał akcje szkoleniowe pod hasłem „Każda kobieta w każdej rodzinie musi przejść przeszkolenie, aby w razie niebezpieczeństwa być gotową do walki z nieprzyjacielem”. Przeszkolono wówczas 20 tys. kobiet.
Komitet Pań i Komitet Działaczek Społecznych zmobilizował ok. 3 000 ratowników i sióstr, którzy udzielili pomocy ponad 23 000 rannych we wrześniu 1939 r.
W 1995 r. na kanwie Komitetu Pań powołano Radę Pań przy Zarządzie Głównym PCK. W obecnej chwili Radę tworzą kobiety biznesu, które przeciwdziałają wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży ze środowisk dotkniętych ubóstwem. Dzięki działalności pań udaje się zebrać środki na letni wypoczynek dla najuboższych dzieci („Dajmy wakacje ubogim dzieciom”).
Więcej o działalności PCK możecie przeczytać tu: klik
