W POSZUKIWANIU STAREGO MIASTA W OSTRÓDZIE

Stare miasto to najstarsza dzielnica miasta z zabytkową zabudową. Poszukajmy tej dzielnicy w Ostródzie.

Początki miasta

Ostróda otrzymała prawa miejskie chełmińskie prawdopodobnie w 1329 roku. Założycielem pruskiej Ostródy był  książę Luter z Brunszwiku, komtur dzierzgoński, w latach 1331-1335 wielki mistrz zakonu. Ludność Ostródy tworzyli głównie Niemcy, Prusowie częściowo Polacy. Miasto zostało założone na wyspie utworzonej przez rozwidlenie Drwęcy  i Jeziora Drwęckiego. Południowe ramię rzeki biegło nieco na południe od późniejszej ul. Stapińskiego i zostało zasypane dopiero około 1899 roku.

W swych początkach miasto miało kształt rombu, zgodnie z kształtem wyspy, na jakiej zostało założone. Ten romb wyspy mierzył na północy mniej więcej 450, na południu 350, na wschodzie 100, a na zachodzie, nad Jeziorem Drwęckim 240 metrów.

Mury miejskie i bramy wjazdowe

Od połowy XIV wieku cała zabudowa średniowieczna otoczona była murem obronnym, który uległ zniszczeniu częściowo w 1641, a znacznie w 1788 roku. Fragment muru można oglądać przy kościele pw. Św. Dominika Savio od strony ul. Drwęckiej.

Do miasta prowadziły 4 bramy wjazdowe:

  1. Wzmocniona Wieżą Garncarską, Brama Garncarska (przy dzisiejszym Banku PKO BP) – otwierała dostęp do miasta od południowego – zachodu, na drogę prowadząca z Lubawy
  2. Brama Łazienna – od strony Elbląga i Miłomłyna (w okolicach dzisiejszego mostu na ul. Pułaskiego)
  3. Brama Kościelna, od 1603 roku nazywana Bramą Katarzyny (przy kościele pw. Św. Dominika Savio) – od strony Morąga lub Olsztynka
  4. Brama Wodna (mała) – prawdopodobnie w okolicach mostu na Drwęcy przy obecnym urzędzie miasta, służyła wyłącznie pieszym.

Rynek i ratusz

Pośrodku miasta znajdował się nieregularny, zbliżony do trapezu rynek. Od około 1880 roku rynek miał kształt trójkąta. W środku rynku znajdował się ratusz. Pierwszy ratusz ostródzki został wybudowany już w średniowieczu. W latach 1754 -1757 rozebrano go i w tym samym miejscu wybudowano nowy. Spłonął w wielkim pożarze w 1788 roku, ale już w 1791 został odbudowany. Przetrwał dwie wojny światowe, został zburzony w 1945 roku. Obecnie na miejscu byłego ratusza powstaje nowy budynek w kształcie zbliżonym do przedwojennego. Będzie on jednak służył do celów handlowo – usługowych. Jak postępuje jego budowa pisaliśmy w kwietniu i w maju.

Ratusz dzielił rynek na dwie części:

  • Stary Rynek – za ratuszem od strony obecnej Informacji Turystycznej,
  • Nowy Rynek –  przed ratuszem – od strony fontanny. Do tej pory rynek ma kształt  trójkąta (jeden z niewielu w Europie).

Hans Helmut Kirst tak wspominał ostródzki rynek: „Najważniejszym miejscem w Ostródzie, podobnie jak w każdym innym mieście naszego kraju, był rynek – wyglądający początkowo jak wąski wachlarz, który rozkłada się w miarę jak zbliża się do jeziora. Mieszkańcy mawiali <wystarczy, ze wyjrzymy z okna i wiemy, co się dzieje> ”.

Fontanna

Zbudowany w 1888 roku pomnik poświęcony trzem kolejno rządzącym niemieckim władcom: Wilhelmowi I, Fryderykowi III i Wilhelmowi II. Od 2004 roku  fontanna funkcjonuje jako Pomnik Jedności Europejskiej, którego ściany zdobią trzy medaliony. Znajdują się na nich: herb Ostródy, herb miasta Osterode am Harz i godło Unii Europejskiej.

 

Kościół pw. Św. Dominika Savio

W latach sześćdziesiątych XIV wieku wybudowano przy rynku kościół parafialny. Był to tzw. kościół niemiecki (die deutsche Stadtkirche). Po wprowadzeniu reformacji  służył ewangelikom niemieckim i przez pewien okres polskim. Był przebudowywany i odnawiany kilkakrotnie, ostatnio w latach 1897 – 1898. Spalony w 1945 roku i odbudowany.

 

Zamek krzyżacki

Pierwsza wzmianka z roku 1300  – drewniana warownia, następnie nowa budowla obronna 1349 – 1370, obie spalone w 1381 roku. Zamek odbudowany w latach 1407-1410 na planie zbliżonym do obecnego, kilkakrotnie przebudowywano. Spalony w 1945, ale odbudowany.

Z przedwojennej zabudowy zachował się jeszcze dom na rogu ulicy Pułaskiego i Placu Tysiąclecia (od strony torów kolejowych).

Ostródę wielokrotnie niszczyły wojny i pożary, stąd zachowało się niewiele z najstarszych budowli. Nie zmienia  to jednak faktu, że powstała w starej delcie Drwęcy część miasta z rynkiem w centrum (obecny Plac Tysiąclecia), to ostródzkie Stare Miasto.

Źródła:

Ostróda: Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1976

Tadeusz Peter, Spacery po Ostródzie i okolicach z Radiem Mazury, Łomianki 2012

Janusz B. Kozłowski, Dawna Ostróda: Obrazy z życia wschodniopruskiego miasta, Dąbrówno 2009

Johannes  Muller, Dzieje Ostródy, Muzeum w Ostródzie 2010

http://naszaostroda.pl/index.php/historia/24-ciekawostki/557-czy-wiesz-ze-do-sredniowiecznej-ostrody-prowadzily-cztery-bramy

Tekst i zdjęcia: Janka Gukiewicz

1 comments

Pracując w MABK Ostróda w latach 90-tych widziałem projektowaną wizualizację zabudowy Placu 1000 lecia z „dostosowaniem” do poprzedniej przedwojennej zabudowy, w formie dachów wielospadowych z nadbudową budynków o poddasza użytkowo – mieszkalne. Być może jeszcze w archiwum mają tą dokumentację.

Dodaj komentarz

*

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.