W latach 1871–1873 na terenie Prus Wschodnich prowadzono intensywną rozbudowę sieci kolejowej. W tym czasie powstała magistrala Toruń – Iława – Ostróda – Korsze – Wystruć (obecnie linia kolejowa nr 353 Poznań Wschód – Skandawa).
Odcinek do Ostródy, zbudowany przez Kolej Wschodnią (Königliche Ostbahn), oficjalnie otwarto 1 grudnia 1872 roku, choć pierwsza lokomotywa z Iławy dotarła tu już 14 sierpnia tego samego roku. Rok później, 15 sierpnia 1873 roku, uruchomiono połączenie z Olsztynem.
Zaprojektowana linia kolei żelaznej na odcinku Ostróda – Olsztyn przecinała rynnowe jezioro Szeląg, odznaczające się dużym wydłużeniem (15 km), znaczną głębokością (maksymalnie do 35,5 m) i stromymi brzegami. W przewężeniu jeziora zbudowano więc długą i wysoką na kilkadziesiąt metrów (20 m nad poziomem jeziora) groblę, która przedzieliła obszar wodny na dwa – dziś zwane Małym (pow. 84 ha) i Wielkim Szelągiem (pow. 599 ha).
Nad mniejszym położone są miejscowości turystyczne: Stare Jabłonki, Staszkowo (formalnie nazwa już nieistniejąca) oraz Buńki. Nad większym, wzdłuż jego wschodniego brzegu rozpościera się wieś letniskowa Kątno z ośrodkiem kempingowym.
W tym miejscu warto dodać, że według Jurgena Goroncego początkowo planowano zbudować groblę w miejscu przeprawy promowej z Warlit do leśniczówki Orlik.
Najpierw wybudowano tunel o długości blisko 54 m – prawdopodobnie najdłuższy w Polsce i wysklepiony w celu umożliwienia żeglugi. Ściany wymurowano z kamienia, a sklepienie z cegły. Pomimo upływu niemal stu pięćdziesięciu lat ściany tunelu nie przemakają. Wzdłuż wschodniej ściany poprowadzono kładkę dla pieszych i zarazem ścieżkę holowniczą, skonstruowaną z dyli drewnianych.
Następnie powstała grobla, przy której mieli pracować jeńcy francuscy, po wygranej przez Prusy wojnie (1870-71), a dopiero na samym końcu wykonano przekop o długości około 460 m łączący dwa jeziora.
Początkowo kanałem łączącym jezioro Szeląg z Ostródą i Jeziorem Drwęckim głównie spławiano drewno, obecnie służy on wodniakom i turystom. Od kilku lat „Szlakiem Szeląga” kursują ponownie statki Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej.
Tunel zachował swój oryginalny, XIX–wieczny wygląd. Natomiast nie utrzymał się most drogowy dawnej szosy z Olsztyna do Ostródy. Zastąpiono go nowym, zbudowanym po przeciwnej stronie grobli, ponieważ drogę krajową nr 16 poprowadzono po północnej części torów kolejowych.
13 grudnia 2017 roku, po kilkudziesięciu latach eksploatacji, ów most zamknięto dla ruchu. Miesiąc później był już rozebrany. Nową przeprawę oddano do użytku 18 października 2018 r.
Po wschodniej stronie kanału w Starych Jabłonkach rozpoczyna się „Leśna ścieżka dydaktyczna” wyznaczona przez miejscowe nadleśnictwo. Ponadto znajduje się tu dobrze zachowany schron bojowy dla broni maszynowej i działka przeciwpancernego.
Zbudowano go w 1938 roku i stanowił on część umocnień Pozycji Olsztyneckiej, której całkowita długość wynosiła 103 km. Schron miał bronić m.in. mostu nad przekopem łączącym przedzielone jezioro Szeląg. Z działka kalibru 37 mm można było ostrzeliwać cele zarówno na dawnej drodze prowadzącej na Olsztyn, jak i na koronie nasypu kolejowego. Do zwalczania siły żywej służyć miały dwa ciężkie karabiny maszynowe.
Trudno dokładnie datować stworzenie opisywanego w niniejszym artykule tunelu. Logika podpowiada, że miało to miejsce przed sierpniem 1873 roku, czyli przed uruchomieniem połączenia kolejowego pomiędzy Ostródą i Olsztynem, a zapewne w drugiej połowie 1872 roku, czego pośrednio dowodzi wspomniany anons prasowy w „Bau-Anzeiger”.
Wiemy, że budowniczy kanału Baurath G.J. Steenke został skierowany na emeryturę z końcem listopada, najpóźniej z początkiem grudnia 1875 roku, co oznacza, że mógł być jeszcze czynnie zaangażowany w projektowanie i tworzenie tej unikalnej budowli kanałowej, czego również pośrednio dowodzi wspomniany anons prasowy w „Bau-Anzeiger”.
Cezary Wawrzyński na podstawie badań i publikacji Ryszarda Kowalskiego
Ostróda, czerwiec 2021 r.